ماموگرافی؛ روش طلایی تشخیص زودهنگام سرطان پستان

ماموگرافی یکی از روش‌های مهم و کاربردی در غربالگری سرطان سینه خانم‌هاست که باید حتما در روتین چکاپ خود قرار دهند. این مقاله برای تمام خانم‌هایی نوشته شده است که به خود و سلامتی‌شان اهمیت می‌دهند. اگر تا به حال ماموگرافی انجام نداده‌اید، بعد از خواندن این مقاله اولین نوبت خود را برای انجام این تصویربردای انجام خواهید داد چراکه تمام اطلاعات و نکته‌های مهم را در اختیار شما قرار داده‌ایم پس با ما همراه باشید.

اهمیت انجام ماموگرافی در خانم ها

سرطان پستان یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در میان زنان است و طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، از هر هشت زن، یک نفر در طول زندگی خود ممکن است به این بیماری مبتلا شود. تشخیص زودهنگام نقش حیاتی در موفقیت درمان دارد و در این میان، ماموگرافی به عنوان دقیق‌ترین و موثرترین روش غربالگری شناخته می‌شود.

ماموگرافی با استفاده از اشعه ایکس، تصاویر دقیقی از بافت پستان تهیه می‌کند و می‌تواند تغییرات بسیار کوچک را قبل از اینکه به توده‌ی قابل لمس تبدیل شوند، شناسایی کند. به همین دلیل، پزشکان همواره توصیه می‌کنند زنان از سن مشخصی، انجام منظم ماموگرافی را در برنامه سلامت خود قرار دهند چرا که ممکن است شما هیچ علائم بالینی نداشته باشید اما با همین تصاویر نشانه‌ها دیده شوند و درمان خیلی سریع و مطمئن و راحت‌تر شروع شود.

ماموگرافی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

ماموگرافی نوعی تصویربرداری پزشکی از پستان است که به کمک اشعه ایکس با دوز پایین انجام می‌شود. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا ساختار درونی پستان را مشاهده و هرگونه توده، کلسیفیکاسیون یا ناهنجاری احتمالی را شناسایی کند. ماموگرافی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: آنالوگ (سنتی) و دیجیتال. در نوع دیجیتال، تصویر با کیفیت بالاتر و جزئیات بیشتری ثبت می‌شود و امکان بزرگ‌نمایی یا تحلیل دقیق‌تر وجود دارد.

فرآیند انجام ماموگرافی بسیار ساده است. بیمار در مقابل دستگاه ماموگرافی قرار می‌گیرد و پستان بین دو صفحه‌ی مخصوص فشرده می‌شود تا تصویر واضح‌تری از بافت داخلی تهیه شود. این فشردگی ممکن است کمی ناراحت‌کننده باشد، اما فقط چند ثانیه طول می‌کشد. تصاویر توسط رادیولوژیست بررسی می‌شوند و در صورت مشاهده هرگونه علامت مشکوک، بررسی‌های تکمیلی مانند سونوگرافی پستان یا بیوپسی پیشنهاد می‌شود.

انواع ماموگرافی و تفاوت آن‌ها

ماموگرافی بسته به هدف انجام، به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود:

ماموگرافی غربالگری

این نوع ماموگرافی برای زنان سالم و بدون هیچ علامت خاصی انجام می‌شود. هدف از آن، تشخیص زودهنگام سرطان پستان قبل از بروز علائم بالینی است. انجام منظم ماموگرافی غربالگری از سن ۴۰ سالگی به بعد توصیه می‌شود، مگر اینکه فرد دارای ریسک بالای ابتلا به سرطان پستان باشد که در آن صورت غربالگری باید زودتر شروع شود.

ماموگرافی تشخیصی

زمانی انجام می‌شود که بیمار علائم بالینی مانند وجود توده، ترشح غیرطبیعی از نوک پستان، تغییر رنگ پوست پستان یا درد موضعی دارد. در این نوع، تعداد تصاویر بیشتر است و از زوایای متنوع‌تری گرفته می‌شود تا جزئیات دقیق‌تری از ناحیه مشکوک بدست آید. در واقع، اگر ماموگرافی غربالگری مرحله «پیشگیری و بررسی کلی» باشد، ماموگرافی تشخیصی مرحله‌ی «بررسی هدفمند و دقیق» است.

همچنین از نظر فناوری، دو نوع مهم وجود دارد:

ماموگرافی دو بعدی

در این روش که هنوز در بسیاری از مراکز به عنوان روش استاندارد استفاده می‌شود، از هر پستان دو تصویر دو بعدی از زوایای مختلف گرفته می‌شود. ماموگرافی دو بعدی دقت بالایی دارد اما ممکن است در زنان با بافت پستان متراکم، برخی توده‌های کوچک در میان بافت طبیعی پنهان بمانند. با این حال، این روش همچنان پایه و مرجع اصلی غربالگری در سراسر دنیاست.

ماموگرافی سه بعدی

این فناوری جدیدتر از ماموگرافی سنتی است و در آن دستگاه از زوایای متعدد تصاویر متوالی از پستان می‌گیرد. سپس کامپیوتر این تصاویر را به‌صورت برش‌های نازک و لایه به لایه بازسازی می‌کند. نتیجه، تصویری سه بعدی از بافت پستان است که به رادیولوژیست امکان می‌دهد هر لایه را جداگانه بررسی کند.

مزایا و فواید ماموگرافی در تشخیص زودهنگام سرطان پستان

ماموگرافی یکی از موثرترین روش‌ها برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان است. این روش می‌تواند توده‌های بسیار کوچک و نامحسوس را قبل از بروز علائم آشکار شناسایی کند. تحقیقات نشان می‌دهد انجام منظم ماموگرافی می‌تواند مرگ و میر ناشی از سرطان پستان را تا ۳۰ درصد کاهش دهد. در واقع، هرچه سرطان زودتر تشخیص داده شود، شانس درمان کامل و حفظ بافت طبیعی پستان بیشتر خواهد بود.

از دیگر مزایای ماموگرافی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شناسایی تغییرات کوچک در بافت پستان پیش از تبدیل شدن به توده خطرناک
• امکان درمان با جراحی محدود و بدون نیاز به درمان‌های سنگین مانند شیمی درمانی
• تشخیص زودهنگام درنتیجه روند درمان کوتاه‌تر و کم‌هزینه‌تر
• افزایش آگاهی فردی برای زنان و پیگیری سلامتی با انجام ماموگرافی منظم.

در مجموع، ماموگرافی ابزاری موثر و ایمن برای پیشگیری و نجات جان زنان است؛ هر سال انجام آن می‌تواند تفاوت میان درمان موفق و بیماری پیشرفته باشد.

چه کسانی باید ماموگرافی انجام دهند؟

1. پزشکان توصیه می‌کنند تمام زنان از سن ۴۰ سالگی به بعد، هر ۱ تا ۲ سال یکبار ماموگرافی انجام دهند.
2. زنانی که سابقه خانوادگی سرطان پستان یا تخمدان دارند، به‌ویژه در بستگان درجه‌یک مانند مادر، خواهر یا دختر باید ماموگرافی را جدی بگیرند.
3. افرادی که دارای جهش‌های ژنتیکی BRCA1 یا BRCA2 هستند.
4. زنانی که در گذشته پرتو درمانی (اشعه درمانی) در ناحیه قفسه سینه انجام داده‌اند.
5. کسانی که بافت پستان متراکم دارند، زیرا بافت متراکم ممکن است توده‌های کوچک را در تصویر پنهان کند.
6. زنانی که در سنین پایین‌تر دچار بلوغ زودرس شده‌اند یا یائسگی دیررس دارند (قرارگیری طولانی مدت در معرض هورمون استروژن).
7. افرادی که سابقه بیماری‌های خوش‌خیم پستان مانند کیست یا فیبروآدنوم دارند.
8. زنانی که داروهای هورمونی جایگزین (HRT) مصرف می‌کنند.
9. افرادی با وزن بالا یا سبک زندگی کم تحرک که در معرض خطر بیشتر ابتلا به سرطان پستان هستند.
10. زنانی که بارداری یا شیردهی طولانی مدت نداشته‌اند یا نخستین بارداری‌شان پس از ۳۵ سالگی بوده است.

آمادگی‌های لازم قبل از انجام ماموگرافی

رعایت چند نکته ساده پیش از انجام ماموگرافی می‌تواند تاثیر زیادی بر دقت نتایج و کیفیت تصاویر داشته باشد. این موارد کمک می‌کنند تصاویر شفاف‌تر و دقیق‌تر باشند و احتمال نیاز به تکرار کاهش یابد.

زمان مناسب برای انجام ماموگرافی

بهترین زمان برای انجام ماموگرافی، حدود پنج روز الی یک هفته پس از پایان قاعدگی است. در این زمان، پستان‌ها نرم‌تر و حساسیت کمتری دارند و فشار دستگاه کمتر باعث ناراحتی می‌شود. در روزهای قبل از قاعدگی، معمولا پستان‌ها متورم یا دردناک هستند و ممکن است نتیجه تصویربرداری تحت تاثیر قرار گیرد و موجب ناراحتی فرد شود.

خودداری از استفاده مواد آرایشی یا بهداشتی روی بدن

در روز انجام ماموگرافی، از عطر، اسپری، دئودورانت، کرم، پودر بدن یا لوسیون در ناحیه زیر بغل و روی پستان استفاده نکنید. ترکیبات این محصولات (مانند ذرات آلومینیوم یا زینک) می‌توانند در تصویر ماموگرافی به‌صورت نقاط سفید دیده شوند و شبیه کلسیفیکاسیون یا توده‌های غیرواقعی به نظر برسند. این موضوع ممکن است پزشک را به اشتباه بیندازد یا باعث شود نیاز به تکرار ماموگرافی باشد.

اطلاع رسانی وضعیت‌های خاص به پزشک

اگر باردار یا شیرده هستید، حتما پزشک و تکنسین ماموگرافی را مطلع کنید. در دوران بارداری معمولا از انجام ماموگرافی خودداری می‌شود مگر در موارد خاص و در این صورت باید از محافظ‌های سربی مخصوص برای جلوگیری از تماس اشعه با جنین استفاده شود. همچنین اگر در گذشته جراحی پستان، ایمپلنت، بیوپسی یا پرتودرمانی انجام داده‌اید، این موضوع را حتما اطلاع دهید تا تصاویر به درستی تفسیر شوند.

انتخاب لباس و همراه داشتن سوابق قبلی

برای راحتی بیشتر، بهتر است لباس دوتکه بپوشید تا فقط لازم باشد قسمت بالاتنه را درآورید. همچنین اگر قبلا ماموگرافی انجام داده‌اید، نتایج قبلی را با خود ببرید تا پزشک بتواند تغییرات احتمالی را مقایسه کند.

مراحل انجام ماموگرافی

کل مراحل معمولا کمتر از ۲۰ دقیقه زمان می‌برد و در چند گام انجام می‌شود:

۱. آماده سازی قبل از تصویربرداری

پیش از شروع، از بیمار خواسته می‌شود لباس بالاتنه را درآورد و گان مخصوص بپوشد. در این مرحله باید از استفاده از عطر، کرم یا دئودورانت در ناحیه زیر بغل و پستان خودداری شود، چون ممکن است در تصویر اختلال ایجاد کند.

۲. قرارگیری در مقابل دستگاه ماموگرافی

بیمار در حالت ایستاده رو به روی دستگاه قرار می‌گیرد. پستان به آرامی بین دو صفحه‌ی تخت قرار داده می‌شود تا با فشرده سازی ملایم، تصویر واضح‌تری از بافت داخلی تهیه شود. این فشار ممکن است کمی ناراحت کننده باشد، اما فقط چند ثانیه طول می‌کشد.

۳. ثبت تصاویر از زوایای مختلف

دستگاه از هر پستان معمولا دو تصویر می‌گیرد؛ یکی از بالا به پایین و دیگری از پهلو. در ماموگرافی دیجیتال یا سه بعدی، تصاویر متوالی از زوایای گوناگون گرفته می‌شود تا دقت تشخیص افزایش یابد.

۴. بررسی و تفسیر تصاویر توسط رادیولوژیست

پس از پایان تصویربرداری، تصاویر توسط پزشک رادیولوژیست بررسی می‌شود. در صورت مشاهده هرگونه تغییر یا ضایعه مشکوک، ممکن است آزمایش‌های تکمیلی مانند سونوگرافی پستان یا بیوپسی درخواست شود.

عوارض و محدودیت‌های ماموگرافی

ماموگرافی یک روش ایمن است و میزان اشعه‌ی دریافتی در آن بسیار پایین‌تر از حد خطرناک می‌باشد. با این حال، برخی زنان ممکن است در حین فشرده شدن پستان احساس ناراحتی یا درد خفیف داشته باشند که معمولا موقتی است. یکی از محدودیت‌های این روش، کاهش دقت در زنان جوان با بافت متراکم پستان است. در چنین شرایطی، پزشک ممکن است انجام سونوگرافی پستان یا MRI را در کنار ماموگرافی توصیه کند تا احتمال خطا کاهش یابد.

❓پرسش‌های متداول درباره ماموگرافی

جمع بندی

ماموگرافی ابزاری حیاتی برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان است. انجام منظم آن، همراه با معاینات بالینی و خودآزمایی پستان، می‌تواند جان هزاران زن را نجات دهد. پیشنهاد می‌شود بانوان عزیز، طبق نظر پزشک متخصص زنان یا رادیولوژیست، ماموگرافی را در برنامه دوره‌ای سلامت خود قرار دهند.